Xolesterol Nədir?
Xolesterol, bədənin hər gün ehtiyac duyduğu yağlı bir maddədir. Hüceyrə membranının bir hissəsi kimi fəaliyyət göstərir və bəzi hormonların, D vitamini və yağda həll olunan vitaminlərin istehsalı üçün lazımdır.
Xolesterolun hansı növləri var?
Xolesterolun iki əsas növü vardır:
LDL (Ağırlaşdırılmış Lipoprotein)
LDL, adətən “pis xolesterol” kimi tanınır. Bunun səbəbi, yüksək səviyyələrdə LDL’nin arterlarda damarların divarlarında tıxanma yaratmağa meylli olmasıdır. Bu tıxanmalar, arterlardakı qan axışını məhdudlaşdıra bilər və arteriyal qan axını azaldıqda, ürəyə və beyinə kifayət qədər oksigen və təchizat etməyə bilər. Bu, ürək xəstəliklərinin və infaktın başlıca səbəblərindən biridir. Bu səbəbdən, LDL səviyyəsinin mümkün qədər aşağı olması tövsiyyə edilir.
HDL (Yüksək Sıxlıqlı Lipoprotein)
HDL, “yaxşı xolesterol” kimi adlandırılır. Bunun əsas səbəbi HDL’nin qan dövranımında artıq xolesterolu toplamağa və qaraciyərə apararaq onun təmizlənməsinə kömək etməsidir. Bu proses, xolesterolun damar divarlarından uzaqlaşdırılmasına kömək edir, bu da damar tıxanması riskini azaldır. HDL’nin yüksək səviyyəsi, ürək xəstəliklərinin riskini azaldığı üçün arzu ediləndir.
Hər iki tip xolesterolun balansda olması mühüm olsa da, LDL səviyyəsinin aşağı, HDL səviyyəsinin isə yüksək olması sağlam bir qan dövranı təmin edir. Bu balans, ürək və damar xəstəliklərinin riskini azaltmaq üçün mühümdür.
Xolesterol dəyərləri nə olmalıdır?
Xolesterol səviyyələrinin ideal olması üçün:
- Ümumi xolesterol: Daha az 200 mg/dL
- LDL xolesterol: Daha az 100 mg/dL
- HDL xolesterol: 40 mg/dL və üstü
Niyə xolesterol yüksəlir?
Bəzən xolesterol səviyyəsinin yüksəlməsinə səbəb olan faktorlar ailə tarixində köklənib. Genetik predispozisiya ilə bağlı olan bir xəstəlik olan familial hiperkolesterolemiya, bəzən yüksək xolesterol səviyyələrinin əsas səbəbi olur. Bu xəstəlikdə, xolesterolu qanı təmizləməkdə iştirak edən genlərdə xəta baş verir. Nəticədə, xolesterol səviyyəsi normaldan daha tez yüksəlir.
Bəzı qidalar xolesterol səviyyəsini artıra bilər. Məsələn, doymuş yağlar və trans yağlar LDL (“pis”) xolesterol səviyyəsini yüksəltməyə meyllidir. Bu yağların və qidaların istifadəsi, xolesterol səviyyələrinin yüksəlmə riskini artırır.
Artıq çəki, LDL xolesterol səviyyəsini yüksəltmək və HDL xolesterol səviyyəsini azaltmağa səbəb ola bilər. Ayrıca, həddindən artıq kilo, insülin müqavimətini artıraraq xolesterol səviyyələrinin balansını pozur.
Rutin fiziki aktivliyin olmaması, HDL xolesterol səviyyəsinin azalmasına və LDL səviyyəsinin yüksəlməsinə səbəb ola bilər. Hər gün ən azı 30 dəqiqə qədər idman vəya hərəkət, xolesterol səviyyələrini taraz saxlamağa kömək edir.
Diyabet, böyrək xəstəlikləri və tiroit xəstəlikləri kimi bəzi xəstəliklər də xolesterol səviyyəsinin tarazlığını pozaraq onun yüksəlməsinə səbəb ola bilər.
Xolesterolun əlamətləri hansılardır?
Xolesterolun yüksəldiyi əlamətlər, xüsusilə başlanğıc mərhələlərdə, çox zaman hiss edilmir və xəstə bu problemi olduğunu bilməyə bilər. Xolesterolun yüksək olduğu faktı çox vaxt rutin tibbi müayinə zamanı və ya qan testi nəticəsində ortaya çıxır. Bu, xolesterolun “səssiz öldürən” olmasının bir səbəbidir, çünki uzun müddət ərzində yüksək səviyyədə qala bilər və insanın sağlamlığına zərər verə bilər.
Yüksək xolesterol arterların daralmasına və sərtləşməsinə səbəb ola bilir. Bu, arterioskleroz adlanan bir xəstəlikdir və ürək xəstəliklərinə yol aça bilər. Yüksək xolesterol səviyyəsi ilə bağlı ən ciddi problemlərdən biri, damar tıxanıqlığıdır. Damarların tıxanması kimi simptomlar aşağıdakı kimi olur:
- Koronar arter xəstəliyinin (KAX) əsas simptomudur. Bu, ürək əzələrinə kifayət qədər qan gəlmədiyi zaman baş verir.
- Ürək damarlarından birinin tamamilə tıxanması nəticəsində ürək əzələrinin bir hissəsi oksigenlə təmin olunmur və ölür.
- Beyindəki damarların tıxanması nəticəsində beyin əzələrinin bir hissəsi oksigenlə təmin olunmur və ölür.
Əgər bir şəxs yüksək xolesterol səviyyəsinə sahibdirsə və ürək xəstəliklərinin digər risk faktorlarına (məsələn, tütün istifadəsi, yüksək qan təzyiqi) malikdirsə, o zaman xüsusilə bu simptomları çox diqqətlə izləməli və tibbi yardım axtarmalıdır.
Yüksək xolesterol necə diaqnoz qoyulur?
Xolesterolun səviyyəsinin dəqiqləşdirilməsi üçün aparılan qan testi lipoprotein profilinə yaxud xolesterol testinə deyilir. Bu test xolesterolun tam səviyyəsini, LDL (ağırlaşdırılmış lipoprotein) xolesterolunu, HDL (yüksək sıxlıqlı lipoprotein) xolesterolunu və trigliseridləri daxil edir.
Testin icrası üçün xüsusi bir hazırlığa ehtiyac yoxdur, lakin bəzən hekim 9-12 saat qidalanmadan sonra testin aparılmasını tövsiyə edə bilər. Bu, trigliserid səviyyəsini dəqiqləşdirərək daha dəqiq nəticələr əldə etməyi təmin edir.
Bütün Xolesterol, HDL, LDL və VLDL (çox ağırlaşdırılmış lipoprotein) kimi üç əsas xolesterol növünün cəmini göstərir. İdeal halda, tam xolesterol 200 mg/dL (milligram dəsitilitr başına) və ya daha aşağı olmalıdır. LDL, damar divarlarında yağlı törəmələrin birikməsinə səbəb olaraq ürək xəstəliklərinin riskini artırır. Bu səbəbdən, onun “pis xolesterol” kimi tanındığını görmək mümkündür. LDL səviyyəsi 100 mg/dL və ya daha aşağı olmalıdır.
LDL, damar divarlarında yağlı törəmələrin birikməsinə səbəb olaraq ürək xəstəliklərinin riskini artırır. Bu səbəbdən, onun “pis xolesterol” kimi tanındığını görmək mümkündür. LDL səviyyəsi 100 mg/dL və ya daha aşağı olmalıdır.
HDL, ürək xəstəliklərinin riskini azaltmağa kömək edir. Bu səbəbdən ona “yaxşı xolesterol” deyilir. HDL səviyyəsi kişilərdə 40 mg/dL və ya daha yuxarı, qadınlarda isə 50 mg/dL və ya daha yuxarı olmalıdır.
Trigliseridlər kimi yağlı maddələr qanda dolaşır və yüksək səviyyədə olarsa ürək xəstəliklərinin riskini artıra bilər. Onların normal səviyyəsi 150 mg/dL və ya daha aşağı olmalıdır.
Xolesterolu necə azaltmaq olar?
Xolesterolu azaltmaq üçün bəzi üsullar:
- Doymuş və trans yağların azaldılması.
- Həftədə ən azı 150 dəqiqə orta intensivliyə sahib fiziki fəaliyyət.
- Artıq kilolardan azad olmaq.
- Tütün istifadəsindən uzaq durmaq.
- Doktor tərəfindən təyin edilən xolesterolu azaldıcı dərmanları qəbul etmək.
