Boyun yırtığı, onurğanın boyun nahiyəsində yerləşən disklərin zədələnməsi və ya yerindən çıxması nəticəsində yaranan ümumi sağlamlıq problemidir. Vəziyyət sinirlərə təzyiq göstərərək ağrı, hərəkət məhdudiyyəti və hətta ətraflarda zəiflik kimi müxtəlif əlamətlərlə özünü göstərə bilər. Xüsusilə oturaq həyat tərzi, yanlış duruş və ya ağır işlərlə məşğul olan şəxslərdə daha çox rast gəlinir. Boyun sağlamlığınızı qorumaq üçün vəziyyəti vaxtında tanımaq və müvafiq tədbirlər görmək vacibdir.
Boyun yırtığının yaranma səbəbləri
Boyun yırtığı adətən onurğa disklərinin yıpranması və elastikliyini itirməsi nəticəsində yaranır. Yaşlanma prosesi ilə əlaqəli olaraq disklərdəki maye azalır və onların daha kövrək olmasına səbəb olur. Həmçinin ağır fiziki işlər və ya tez-tez təkrarlanan hərəkətlər də disklərin zədələnməsinə gətirib çıxara bilər.
Yanlış oturuş pozası və duruş problemləri boyun yırtığının digər əsas səbəblərindən biridir. Xüsusilə uzun müddət kompüter qarşısında düzgün duruşa əməl etməmək və ya başı irəli əyərək mobil cihazlardan istifadə etmək boyun bölgəsinə əlavə yük yaradır. Bu da disk yırtılmasına səbəb ola bilər. Travma və qəzalardan sonra da boyun yırtığı inkişaf edə bilər. Maşın qəzası, idman zədələri və ya boyun bölgəsinə düşən ağır zərbə disklərin zədələnməsinə və sinirlərə təzyiq etməsinə səbəb ola bilər. Buna görə də bu cür vəziyyətlərdə vaxtında tibbi yardım almaq vacibdir.
Boyun yırtığının əlamətləri
Boyun yırtığının ən yaygın əlaməti boyun nahiyəsindəki ağrıdır. Ağrı adətən başın arxasına, çiyinlərə və qollara yayıla bilər. Ağrı bəzən kəskin və narahatedici ola bilər. Xüsusilə də uzun müddət hərəkətsiz qaldıqda və ya başı tərpətdikdə artar. Başqa bir əlamət qollarda və barmaqlarda uyuşma və ya keylik hissidir. Vəziyyət sinirlərə təzyiqin artması nəticəsində yaranır. Uyuşma adətən təsirlənmiş sinirin ötürüldüyü bölgələrdə hiss olunur və xəstənin gündəlik fəaliyyətlərini məhdudlaşdıra bilər.
Boyun yırtığı olan şəxslərdə əzələ zəifliyi də müşahidə oluna bilər. Vəziyyət daha çox qolların və barmaqların hərəkət qabiliyyətinə təsir edir. Əşyaları tutmaqda çətinlik, güc itkisi və ya hərəkət məhdudluğu boyun yırtığının irəliləmiş mərhələlərində ortaya çıxa bilər.
Boyun yırtığının müalicə üsulları
Boyun yırtığının müalicəsində ilk növbədə konservativ üsullar tətbiq edilir. Fizioterapiya və müalicəvi məşqlər sinir təzyiqini azaltmağa, əzələ gücünü artırmağa və ağrını yüngülləşdirməyə kömək edir. Üsullar xəstələrin həyat keyfiyyətini artırmaq üçün effektiv yanaşmadır.
Dərman müalicəsi də boyun yırtığının simptomlarını idarə etmək üçün istifadə olunur. Ağrıkəsicilər, iltihabəleyhinə dərmanlar və ya əzələ gevşədicilər həkim nəzarəti altında qəbul edilir. Dərmanlar simptomları müvəqqəti yüngülləşdirə bilər. Lakin əsas səbəbi tam aradan qaldırmır.
Ciddi hallarda cərrahi müdaxilə tələb oluna bilər. Diskin tamamilə zədələndiyi və ya sinirlərə ciddi təzyiq göstərdiyi hallarda cərrahlar diski çıxarmaq və ya sinir təzyiqini azaltmaq üçün əməliyyat həyata keçirə bilər. Cərrahi müdaxilə sonrası xəstələrin reabilitasiya proqramına riayət etməsi müalicənin uğuru üçün vacibdir.
Boyun yırtığının diaqnozu necə qoyulur?
Boyun yırtığının diaqnozu adətən həkimin xəstənin simptomlarını və tibbi tarixçəsini nəzərdən keçirməsi ilə başlayır. Fiziki müayinə zamanı boyun hərəkətləri, sinir refleksləri və əzələ gücü qiymətləndirilir. Bu ilkin müayinə həkimə xəstənin vəziyyəti haqqında ümumi məlumat verir.
Daha dəqiq diaqnoz üçün tibbi görüntüləmə metodlarından istifadə olunur. Məsələn maqnit rezonans tomoqrafiyası (MRT) boyun nahiyəsindəki diskləri və sinir köklərini dəqiq göstərir. Kompüter tomoqrafiyası (KT) və ya rentgen isə sümük strukturlarında hər hansı bir dəyişiklik olub-olmadığını müəyyən etməyə kömək edir.
Sinir funksiyasını qiymətləndirmək üçün elektromiyografiya (EMG) testi tətbiq oluna bilər. Test, sinirlərin və əzələlərin funksionallığını ölçərək boyun yırtığının sinir sisteminə təsirini müəyyən edir. Diaqnozun dəqiq qoyulması müalicənin düzgün planlaşdırılması üçün əsas şərtdir.
Boyun yırtığının qarşısını alma yolları
Boyun yırtığının qarşısını almaq üçün düzgün duruş vərdişlərini inkişaf etdirmək vacibdir. Xüsusilə kompüter qarşısında və ya masa arxasında işləyərkən boyun və bel düz vəziyyətdə saxlanmalıdır. Uzun müddət oturma tələb edən işlərdə mütəmadi fasilələr verərək boyun hərəkətləri etmək faydalıdır.
Ağır əşyaları qaldırarkən düzgün texnikadan istifadə etmək boyun nahiyəsinə düşən yükü azalda bilər. Əşyaları qaldırarkən dizlərdən əyilmək və yükü bərabər şəkildə daşımaq boyun yırtığı riskini minimuma endirir.
Fiziki məşqlər və gücləndirici hərəkətlər də boyun sağlamlığını qorumaq üçün əhəmiyyətlidir. Xüsusilə boyun əzələlərini möhkəmləndirən məşqlər və elastikliyi artıran hərəkətlər disklərin yıpranmasının qarşısını alır. Aktiv həyat tərzi və sağlam vərdişlər boyun yırtığı riskini azaldan əsas amillərdir.
Boyun yırtığının ağırlaşmaları
Boyun yırtığı müalicə edilmədikdə ciddi ağırlaşmalara səbəb ola bilər. Sinirlərə davamlı təzyiq nəticəsində xroniki ağrılar meydana çıxa bilər. Vəziyyət həm xəstənin həyat keyfiyyətini aşağı salır, həm də gündəlik fəaliyyətlərini məhdudlaşdırır.
Sinirlərin uzun müddət sıxılması qollarda və barmaqlarda hissiyatın itirilməsi ilə nəticələnə bilər. Bu da əzələ zəifliyini artıraraq xəstənin əşyaları tutmaqda çətinlik çəkməsinə səbəb ola bilər. İrəliləmiş hallarda isə tam hərəkətsizlik və funksional itki müşahidə oluna bilər.
Ciddi hallarda boyun yırtığı onurğa beyninə təzyiq göstərə bilər. Bu da daha ağır nevroloji problemlərə yol aça bilər. Gec diaqnoz və ya vaxtında müdaxilə edilməməsi xəstənin sağlamlığını ciddi təhlükə altına qoya bilər. Buna görə də boyun yırtığı əlamətləri müşahidə edilən kimi həkimə müraciət etmək vacibdir.
Boyun yırtığı ilə bağlı risk faktorları
Boyun yırtığının yaranmasında müəyyən risk faktorları əhəmiyyətli rol oynayır. Bunlardan biri yaşlanmadır. İnsan yaşlandıqca onurğa disklərinin elastikliyi azalır, Yırtılma riski artır. Xüsusilə 30 yaşdan sonra disklərin yıpranma ehtimalı daha yüksəkdir.
Digər bir risk faktoru oturaq həyat tərzidir.
Uzun müddət oturmaq, xüsusilə düzgün duruş qaydalarına riayət edilmədikdə boyun nahiyəsinə əlavə təzyiq yaradır. Kompüter qarşısında işləmək və mobil cihazlardan çox istifadə etmək də boyun yırtığının yaranma ehtimalını artırır.
Ağır fiziki işlər və ya tez-tez ağırlıq qaldırmaq da boyun yırtığı riskini artıran amillərdən biridir. Xüsusilə düzgün texnika tətbiq etmədən ağırlıq qaldırmaq disklərin zədələnməsinə səbəb ola bilər. Bu səbəblərdən gündəlik vərdişlərdə düzgün texnikaları tətbiq etmək vacibdir.
Boyun yırtığı və həyat keyfiyyəti
Boyun yırtığı olan şəxslərdə həyat keyfiyyəti xeyli dərəcədə azala bilər. Daimî ağrı və hərəkət məhdudiyyəti xəstənin gündəlik fəaliyyətlərini yerinə yetirməsini çətinləşdirir. İş qabiliyyətinin azalması və sosial həyatdan uzaqlaşma da bu vəziyyətin mənfi təsirlərindən biridir.
Yuxu problemləri boyun yırtığı olan şəxslərdə tez-tez müşahidə olunur. Ağrı səbəbindən rahat bir yuxu ala bilməmək yorğunluğa və stressə səbəb olur. Bu da ümumi sağlamlıq vəziyyətinə mənfi təsir göstərir. Psixoloji təsirlər də boyun yırtığının nəticələrindən biridir. Davamlı ağrı və məhdudiyyətlər xəstədə depressiya, əsəbilik və motivasiya itkisinə səbəb ola bilər. Buna görə də həm fiziki, həm də psixoloji dəstəklə həyat keyfiyyətini artırmaq mümkündür.
Boyun yırtığının reabilitasiya prosesləri
Boyun yırtığı müalicəsindən sonra reabilitasiya prosesi xəstənin tam sağalması üçün böyük əhəmiyyət daşıyır. Fizioterapiya reabilitasiyanın əsas hissəsidir və əzələ gücünü bərpa etmək hərəkət diapazonunu artırmaq üçün istifadə edilir. Bu proses zamanı həkim nəzarətində xüsusi məşqlər tətbiq olunur.
Masaj terapiyası da reabilitasiyada təsirli bir üsuldur. Boyun əzələlərini rahatlaşdırmaq və qan dövranını yaxşılaşdırmaq üçün tətbiq edilən masajlar ağrının azalmasına kömək edir. Bununla yanaşı düzgün duruş vərdişlərini inkişaf etdirmək də reabilitasiyanın vacib hissəsidir.
Psixoloji dəstək reabilitasiya prosesinin ayrılmaz bir hissəsidir. Uzun müddət ağrı və məhdudiyyətlərlə yaşayan xəstələr üçün motivasiya və ruh yüksəkliyi çox vacibdir. Xəstənin müsbət bir yanaşma ilə reabilitasiya proqramına riayət etməsi sağalma prosesini sürətləndirir və həyat keyfiyyətini artırır.